In dit artikel wil ik even mijn kritische blik werpen op het televisiegebeuren van vandaag. Ik kijk ook wel eens graag televisie, maar steeds vaker stel ik vast dat ik mij erger aan de manier waar de kijker in zijn gedrag en denken gestuurd wordt. Velen zijn zich daarvan niet bewust en laten zich als makke schapen leiden.
Ik wil het kleine scherm niet in een slecht daglicht zetten, het is eerder mijn bedoeling om de uitvinding van John Logie Baird te behoeden voor verdere teloorgang omdat televisie wel degelijk kan bijdragen tot meer verbondenheid tussen de mensen over de ganse wereld. Helaas is men op dit moment een weg ingeslagen waarbij het toestel dat mensen samenbracht nu te vaak zorgt voor meer polarisatie en ergernissen onder de mensen. Het wordt politiek misbruikt en zet aan tot de verharding van de maatschappij. Het conditioneert mensen in een andere beleving van de samenleving waarbij waarden en normen steeds meer vervagen en traditionele gebruiken worden herleid tot een ongenuanceerde oppervlakkigheid.
Zelfs het gesproken dagblad (het nieuws) van weleer dat stond voor objectieve berichtgeving is niet meer neutraal maar eerder politiek getint. Moderators zijn steeds meer geneigd om aan subtiele meningsuiting te doen. Ze zijn ook steeds minder neutraal in het kiezen van hun gasten vanuit hun politieke oordeelvorming. Ze zijn selectief in wie wat mag zeggen en wie het laatste woord krijgt. Het is soms op de grens van het ethisch aanvaardbare.
Heel wat televisiebeelden zijn gemanipuleerd en aangedikt met een vals laagje schmink. Emotionaliteit wordt door vele programma’s uit context gehaald. Meestal overdrijft men om het wow-gehalte te versterken. Soms, weliswaar in mindere mate, zwakt men af om de zogezegde neutraliteit te behouden. De genuanceerdheid die zaken en gebeurtenissen net voorziet van een realistische emotionele geladenheid wordt afgevlakt. We krijgen meer en meer een zwart-witte kijk op de situatie voorgeschoteld.
Beelden worden vaak versterkt en voorzien van een perfecte filmsetting. Als het om entertainmentprogramma’s gaat zou je dat nog kunnen begrijpen omdat dit anders bekeken wordt en sowieso met een zekere korrel zout wordt genomen. Helaas zijn ook human interest programma’s en informatieve programma’s niet altijd realistisch gefilmd. Nochtans kan het niet de bedoeling zijn dat je de geloofwaardigheid bij ernstige thema’s in twijfel trekt. Op die manier creëer je ofwel een geconditioneerde gelatenheid, bijna onverschilligheid onder de mensen of creëer je net polarisatie tussen mensen met verschillende visies. De huidige maatschappij is daar reeds een afspiegeling van. We leven een tijd waar alles zogezegd kan en vrije meningsuiting meer dan ooit een recht is. Toch is het in realiteit niet zo want meer dan ooit worden alle gedragingen van de mens onder de loep genomen om iemand van ongepast gedrag te kunnen beschuldigen.
De spontaniteit vergaat in al die kunstmatige, afgelikte poses waardoor de persoonlijke, oprechte aandacht die mensen zoeken om zich begrepen te voelen verdwijnt. Dit alles draagt bij tot de verharding en de onmenselijkheid van de maatschappij, iets dat voor iedereen al een hele tijd voelbaar is.
In het begin van dit gedragsfenomeen kon je misschien zeggen dat het goed bedoeld was en ergens in onwetendheid gebeurde. Experimenteel, zeg maar, om net de menselijkheid onder de mensen te versterken. Helaas is het uitgegroeid tot een way of life, een manier van zijn, een prestigeproject waar media, marketing en reclamebureaus tegen elkaar op concurreren om het meest perfecte fake beeld te produceren dat het hardste choqueert en zo het meeste aandacht trekt om het hoogste kijkcijfer te scoren.
We zeggen allemaal dat waarden en normen verschuiven en dat we steeds meer extreme prikkels nodig hebben om tevreden te zijn. De jeugd vindt alles steeds sneller saai…te traag of te gewoon. Wie denk je dat er een grote rol gespeeld heeft in dit veranderend gedrag? Juist, televisie om te beginnen en bij uitbreiding alle media. De programma’s die de laatste decennia gemaakt zijn gaan ook steeds verder in het tonen van extremen, niet alleen de opdrachten die kandidaten in entertainment programma’s moeten uitvoeren zijn extremer geworden maar ook het taalgebruik, er wordt gevuilbekt alsof het de normaalste zaak van de wereld is.
Ik zeg ook niet dat alles altijd rauw en ongefilterd moet getoond worden. Er mag best wat aan bijgewerkt worden, alleen is de ethische grens al lang overschreden. Als beeldmanipulatie met als doel extra emotie teweegbrengen te ver gaat, loop je het risico dat de boodschap gewoon verloren gaat. Overdreven uitbundigheid raakt veel minder dan ingetogenheid. Over-actie leidt meestal tot over-reactie. Wat je te mooi verpakt of aankleedt zorgt ervoor dat de inhoud aan betekenis verliest. Saai of gewoon zijn scoort niet, men wil extreme reacties uitlokken.
Uiteraard is het niet de bedoeling dat je op televisie de zendtijd gaat opvullen met alleen maar grijze duiven maar de definitie van wat saai of te gewoon is al lang verschoven. Er moet altijd bloed, zweet of tranen aan te pas komen. Een gewone glimlach is niet genoeg om je tevredenheid te tonen, het moet een luidruchtige schaterlach zijn. Kijk naar de extreme emo-reacties bij entertainment programma’s waar kinderen de show opvoeren. Het is er vaak zo over dat het niet meer oprecht voelt.
Ook wanneer men iemand gaat interviewen voor een informatief programma dan kan dat blijkbaar ook niet meer in de natuurlijke omgeving van de persoon in kwestie. Nee, actiebeelden zijn veel beter. Hij of zij moet dan vaak ergens op een plek gaan staan die het plaatje compleet maakt, liefst nog een beetje in de omgeving bewegen alsof hij of zij toevallig gefilmd is. Het lijkt wel een rollenspel voor het perfecte decor met een ingestudeerd script dat de boodschap nog sterker moet maken. Een gesprek over een ernstig onderwerp wordt op deze manier naar mijn gevoel onnatuurlijk, te afgeborsteld. Men lijkt meer bezig te zijn met het imago van die persoon dan met het onderwerp. Ik vraag me soms zelf af of ze geen figuranten inhuren om de achtergrondsetting aan te kleden. Als ze buiten in de natuur filmen is er altijd wel een loper op de achtergrond… grappig toch? Misschien is het toch gewoon toeval. De kans is nu eenmaal groot is dat je bij een park een loper tegenkomt. Het is gewoon jammer dat je je ook daar vragen begint bij te stellen vanwege al de andere opgezette neptroep.
Het ergste is dat dit ook gebeurt met programma’s die er alle belang bij hebben om de mens correct te informeren met de echtheid van de emotie om nog enige geloofwaardigheid en onderling betrokkenheidsgevoel van de mens te verzekeren om te voorkomen dat we nog apathischer worden in de omgang met elkaar. Er wordt teveel gespeeld met emoties en dat is verkeerd omdat de emotionele geladenheid ons menselijkste deel is. Het is dat deel dat we nodig hebben om elkaar menswaardig te behandelen. Als we die emoties herleiden tot een spel dan verandert dit onze kwetsbaarheid en verliezen we de betekenis van ons ware zijn.
Door de in scène gezette programma’s die mensen in kwetsbare situaties zetten met gevoelige onderwerpen en door die emoties dan uit te spelen met een hoog dramagehalte ga je zwakkeren en jongeren conditioneren in onrealistische emoties. Het resultaat is dat wanneer ze in gelijkaardige situaties komen ze het gedragspatroon overnemen van de filmset en niet meer in staat zijn om nog met een zekere behoudenheid te reageren. Als je extreme beelden als standaard gaat gebruiken en die beelden maar lang en vaak genoeg toont dan wordt dit de norm. Je verandert hierdoor geleidelijk aan de houding van de kijkers. Als je bijvoorbeeld de focus van seksueel genot in films vooral legt op extreme spannende harde seksscenes dan wordt de zoveel betekenende voorzichtige eerste kus minder waard en wil je direct meer. Het verschuiven van waarden en normen hebben we voor een groot deel te danken aan de media.
Er is niets mis met televisieseries, het hoort bij het tv menu. Wat jammer is, is de overdaad en het feit dat het te veel van hetzelfde is. Series zetten aan tot meer conditioneren van meer tv-tijd. Ze misbruiken de nieuwsgierigheid van mensen. Het is normaal dat je het hele verhaal wil kennen en wil weten hoe het afloopt wanneer je begint te kijken. Net zoals bij een boek, als je het begin van het verhaal leest wil je het uitlezen tot het einde. Het verschil is dat je bij het boek zelf kiest wanneer je leest terwijl een tv-serie je meestal vastlegt op een verplicht uur tenzij je streamt of opneemt. Echter, dit verlegt het probleem alleen maar en creëert al snel een heuse kijkfile die aanzet tot bingewatchen. Ook dan moet er meestal iets anders wijken dat veel meer waard is om je vrije tijd te investeren. Dikwijls gaat dat bingewatchen dan ten koste van quality time, tijd waarin je wat meer aandacht aan je gezin of partner zou kunnen geven. Probeer eens meer af te stemmen op losse programma’s zoals documentaires, praatprogramma’s of een film. Series zijn verslavend en een nadeel voor sociale contactvormen, consumeer ze met met mate.
Reclame moet kunnen maar moet ondergeschikt blijven aan de programma’s. Ik vind dat dit vandaag niet meer het geval is. Vroeger kon een intermezzo met het leeuwtje Loekie nog enigzins voor een luchtige adempauze zorgen, het was niet echt storend. Zelfs de reclamespotjes, hoe eenvoudig ook, waren ontspannend en ontwapenend. Helaas is reclame nu een echte stoorzender geworden, een bron van ergernis. Te pas en te onpas duikt reclame op als het onkruid van het scherm. Als je de duur van programma’s met de reclametijd gaat vergelijken dan heb je straks meer reclametijd dan programmatijd. Is dit nog ethisch? Ik vind van niet. We betalen allemaal genoeg belastingen om degelijke volwaardige programma’s te kunnen zien zonder ons een ton reclame door ons strot te moeten laten duwen. Zelfs op niet commerciële zenders ziet men tegenwoordig advertenties.
De onderbrekingen en de duur van de reclameblokken zijn toegenomen. Op de ergernis van de mensen proberen ze nu ook te anticiperen met zogenaamde psychologische aftelsystemen die de mens afleiden van de tijd dat de reclame loopt om hen toch maar voor het scherm te houden en niet weg te zappen. Die aftelsystemen hebben een hypnotisch effect, je probeert het aftelpatroon te begrijpen en zo blijf je gefixeerd om mee af te tellen. Het zijn ook steeds dezelfde reclamespots en eerlijk gezegd zijn er een heel pak reclamespots die echt slecht zijn. Ik vind het soms onbegrijpelijk dat er daarvoor in chique reclamebureaus uren rond trendy eikenhouten of glazen tafels wordt gezeten om tot dergelijke zwakke resultaten te komen en dat bedrijven daarvoor pakken geld neertellen.
Waarschijnlijk is aanwezig zijn en in beeld komen belangrijker dan inhoud of geld. Men zegt dat slechte reclame ook reclame is, als het maar op de één of andere manier reacties uitlokt. Van het raken en aanspreken van de juiste emotie is al lang geen sprake meer. Ook hier wordt de ware betekenis van de aard van het medium (of die het zou kunnen of moeten hebben) in de menselijke factor afgevlakt door kwantiteit boven kwaliteit te zetten. Er wordt ook teveel met artificiële effecten gewerkt, zielloos en vluchtig. Men hecht geen belang meer aan echtheid en originaliteit en versnelt enkel onze oppervlakkigheidswaanzin waarmee we met elkaar en met onze spullen omgaan. De zorgzaamheid van de mens wordt steeds minder voelbaar dankzij de aanzet tot overconsumptie van de reclame.
Ook dit is iets wat mij mateloos kan storen… de wat ik noem ‘bewijsdrang’ van mediafiguren die eigenlijk een slechte invloed heeft op wat de betekenis moet zijn van hobby ‘s en dan met name sport. Dat BV’s en programmamakers met sport bezig zijn kan ik alleen maar toejuichen. Echter, dit te pas en te onpas willen tonen in een eigen programma om zich te bewijzen vind ik eerder kinderlijke profileringsdrang om het eigen ego te strelen. Sommigen maken er zelfs misbruik van om hun eigen politieke en maatschappelijke gevoeligheid mee aan te kaarten.
Zo zijn er enkele vrouwelijke tv-makers die via die weg de emancipatie willen duiden en er vooral op uit zijn om de concurrentie die ze zelf aanvoelen tegenover de man in hun voordeel te beslechten. Waarom niet bij hun eigenlijke job blijven? Is dat te min, niet voldoende bevredigend of inhoudelijk niet betekenisvol genoeg meer? Of vinden ze het gewoon makkelijker om hun hobby tijdens de gewone werkuren te kunnen doen?
Begrijp mij niet verkeerd, ik zou er niets op tegen hebben wanneer ze een human interest programma over henzelf zouden maken. Een portret, zeg maar, waar ze dan ook hun hobby kunnen tonen, maar niet zoals nu dat ze zich willen bewijzen tegen topsporters die niets anders hebben en bij wie hun hele leven in het teken staat van sport. Het is toch jammer dat er aan bekende personen zoals politici of zangers die de Antwerp Ten Miles uitlopen meer aandacht gegeven wordt dan aan de eigenlijke echte atleten van de eerste rij.
Ik heb echt niets tegen mensen die in de schijnwerpers staan maar laat ze hun rol spelen die goed genoeg is om volwaardig mens te zijn. Ik heb er helemaal geen probleem mee dat er eens af en toe eentje zich profileert met talenten die we niet kenden. Ik ben net iemand die gelooft dat je niet altijd gestudeerd moet hebben om goed te kunnen zijn in een bepaald kennisgebied, ik geloof in ervaring en aangeboren talenten. Alleen moet het duidelijk genoeg zijn dat het gaat over het geven van inzichten die mensen vrijblijvend kunnen gebruiken als aanzet om te werken aan hun problemen i.p.v. dat het een te sterk aanwezig karakter krijgt dat kwetsbare en zwakke mensen nog meer onzekerheid geeft. Niemand kan ontkennen dat de menselijke zorgzaamheid sterk is afgezwakt. Het begaan zijn met onze medemens en zelfs met onze meest nabije partner reikt bij velen niet veel verder meer dan daar waar het ongemak in het eigen comfort nog maar een beetje voelbaar is in het luxegevoel.
Het klinkt misschien wel belachelijk voor velen, maar een zoveelste heruitzending van FC de kampioenen of de Kotmadam kan beter zijn voor de geest dan al die programma’s waar de emotionele grenzen en de mentale weerbaarheid van de mensen steeds meer worden opgezocht. De maatschappij is een afspiegeling geworden van de kijkbuis die de kijk op ons leven niet verruimt maar net verengt. Het draagt naar mijn gevoel meer en meer bij tot polarisatie onder de mensen. Extremen zorgen voor meer extremen en voor meer afscheiding tussen elkaar. Als je alles in een prestigeklimaat moet zetten waar meer, sneller, groter, perfecter nog de enige manier wordt om aandacht te krijgen dan verlies je een groot deel van de menselijke kwetsbaarheid en creëer je enkel maar verharding.
Er mag zeker een zekere oppervlakkigheid zijn in de showbusiness, daar gaat het niet over. Het is gewoon not done en niet ethisch om thema’s met een sterke emotionele belevingsmoraliteit over menselijkheid te misbruiken door overcompensatiegedrag met groot wow gehalte. Dit schaadt het belang van het goed inschatten van de ernst van dergelijke maatschappelijke problemen, zo worden de echte emoties herleid tot krokodillentranen, het komt over als een cirkusact.
Ik twijfel er niet aan dat de meesten het achter de schermen wel goed menen maar ook meestal niet meer dan dat. Hoe komt het over als je eerst in een aangepaste setting een aangeslagen houding aanneemt waar je schijnbaar echt geraakt bent tot in het diepste van je ziel maar dan even later even gemakkelijk weer switcht naar een partyfeeling. Ik vind dat zo onrespectvol, leeg en oppervlakkig.
Gelukkig zijn er nog enkelen zoals onlangs Tom Helsen die na een kwartier vertrok op de uitreiking van de Mia’s omdat hij ook de te sterk aanwezige oppervlakkigheid voelde in contrast met wat er allemaal in de wereld gebeurt. En zoals hij ook aangeeft, er moet zeker wat plek zijn voor wat oppervlakkigheid maar moet het écht zo tegen elkaar op zijn? Er is toch die profileringsdrang van “zie mij hier staan”. Ook al worden de prijzen met een zekere nederigheid in ontvangst genomen, toch hangt er voor mij een overduidelijk misplaatst gevoel van een egocentristische sfeer rond de setting.
Misschien is je kijk op televisie na het lezen van dit artikel een beetje veranderd. Ik hoop jou in alle geval een beetje bewust gemaakt te hebben van de niet altijd positieve impact ervan, dat je niet blind bent voor de vaak onderliggende effecten.
