In een tijd waarin meningen steeds sneller en harder botsen, staat redelijkheid in een gepolariseerde samenleving onder druk en wordt ze vaak gezien als toegeven of zwakte. Ik vertrek liever van een ander uitgangspunt. Redelijkheid is geen gebrek aan standpunt, maar een bewuste keuze voor menselijkheid waar oordeel, macht en systemen dreigen te verharden. Een reflectie over nuance, rechtvaardigheid en verantwoordelijkheid.
We verwarren redelijkheid vaak met zwakte of toegeven, terwijl ze in werkelijkheid een van de moeilijkste menselijke houdingen is.
Redelijkheid is minzaam zijn. Niet verdedigend of aanvallend reageren. Het is door vriendelijkheid en zachtheid een open, toegankelijke communicatieve sfeer scheppen waarin iedereen zich gewaardeerd voelt.
Dat vraagt oefening, vooral wanneer emoties hoog oplopen.
Te weinig redelijkheid ligt aan de basis van wat er misloopt in deze polariserende zwart-witmaatschappij, een tendens die zich zelfs wereldwijd doorzet. Iedereen vertrekt vanuit zijn eigen gelijk en laat zich te gemakkelijk leiden door de meerderheid en door invloeden van sociale media.
In zo’n klimaat krijgt nuance nauwelijks nog tijd.
Als er geen redelijkheid is, tast dit ook de menselijkheid aan. Dan ontbreekt de intentionele waardedialoog van eigen mening en ervaring. Het aftasten in de diepte van het gevoel verdwijnt, net als de kans om te proberen begrijpen waar een reactie vandaan komt. Er wordt tegenwoordig te snel geoordeeld en veroordeeld, schuldig bevonden vóór het bewijs.
Soms volstaat het om één vraag meer te stellen en één conclusie minder te trekken.
Redelijkheid is spreken en handelen vanuit een zekere betrokkenheid en medeleven. Het is de dingen met een neutrale blik bekijken en niet in de verleiding komen om, vanuit eigen voorkeur of ervaring, je mening op te dringen. Het betekent ook niet vasthouden aan één waarheid die wordt gepredikt door een godsdienst, opvoeding of politieke voorkeur, maar leven in functie van integriteit en eerlijkheid, met het besef van onwetendheid, kwetsbaarheid en de niet-onfeilbaarheid van het mens-zijn.
Dat veronderstelt bereidheid om het eigen gelijk niet altijd voorop te zetten.
Redelijkheid oordeelt objectief, maar altijd op maat van de context. Ze houdt daarbij rekening met afwijkend gedrag dat buiten iemands wil en intentie valt.
Dezelfde daad krijgt immers een andere betekenis wanneer angst, onmacht of beperking meespeelt.
Redelijkheid baseert zich op de rede. Ze neemt het denkvermogen in acht, samen met het intellect en het instinctieve gevoel waarop iemand zijn reactie bouwt. Ervaring en kennis vormen het fundament van een redenering, maar redelijkheid helpt om te anticiperen, te resoneren en te ageren met een open, nuancerende blik van menselijkheid. Die blik draagt bij aan het behoud van ieders waardegevoel.
Redelijkheid kijkt niet alleen naar de cover van het boek om het boek te beoordelen. Ze laat de eerste indruk meespelen om het verhaal beter te begrijpen en gebruikt het verhaal om de cover, of die eerste indruk, correcter naar intentie in te schatten.
Wanneer redelijkheid ontbreekt in het individuele oordeel, laat dat zich onvermijdelijk voelen in de systemen en regels die we samen vormgeven.
Redelijkheid is meer dan gerechtigheid. Waar gerechtigheid zich vooral baseert op feiten, voorzien van wet- en policyafspraken, houdt redelijkheid ook rekening met rechtvaardigheid. Rechtvaardigheid denkt ruimer en menselijker en kijkt naar omstandigheden die dikwijls verzachtend zijn.
Wat juridisch correct is, voelt niet altijd menselijk juist aan.
Eerlijkheid is altijd goed, maar goed zijn is niet altijd eerlijk.
(Citaat Cellbuilding)
Robin Hood was naar de letter van de wet en het gerecht een dief, maar zijn intentie was goed en redelijk. Hij stal van de heel rijken en de uitbuiters van het volk om het volk te helpen. Wanneer wetten worden gemaakt zonder inspraak van het volk en vooral dienen om de elite en machthebbers te verrijken, verliest het recht zijn verbindende functie. Dan wordt het een instrument van autocratie en een bedreiging voor de redelijkheid die nodig is om samen te leven. Helaas lijkt dit beleid steeds vaker in onze samenleving door te sijpelen. De elite die nochtans de meeste mogelijkheden heeft om te verbinden, vergroot de afstand net.
Redelijkheid richt zich in een conflict eerst op de kwetsbaarste, maar blijft niet blind voor profitariaat wanneer kwetsbaarheid wordt misbruikt. Ze houdt rekening met de onschuld van onwetendheid en machteloosheid, en kijkt verder dan louter schuldbewijs. Soms is de straf een grotere misdaad dan de misdaad.
Redelijkheid zoekt meer naar compromis dan naar conflict. Redelijkheid biedt ruimte voor eerlijkheid en maakt de waarheid toegankelijk in plaats van de leugen op te dringen.
Dat vraagt tijd, en vaak ook wederzijds geduld.
Redelijkheid houdt de kerk in het midden. Zonder empathie en mededogen krijgt redelijkheid minder kans en wordt de verleiding om te vervallen in hebzucht en eigenbelang groter.
Redelijkheid gaat er niet om dat je de taart gelijk verdeelt, maar dat iedereen het stuk krijgt dat hij verdient.
(Citaat Cellbuilding)
Iedereen die van de taart eet, wordt in zijn menselijke waardigheid als gelijke aanzien en behandeld.
Dat morele evenwicht krijgt pas betekenis wanneer het zich ook vertaalt in hoe we omgaan met ongelijkheid en verschil in mogelijkheden.
Redelijkheid betekent ook dat we een deel van de meerwaarde of winst op prestaties delen met iemand die, ondanks een ongewilde beperking, dezelfde inzet toont. Door die beperking zal die persoon nooit even sterk kunnen presteren in tijd, aantal of cijfers. De winnaar mag gerust met de grootste buit gaan lopen, maar draagt ook een verantwoordelijkheid om te delen met wie minder geluk heeft of niet over dezelfde wapens, werkmiddelen of mentale en fysieke mogelijkheden beschikt, zelfs wanneer die hetzelfde werk levert.
Wat deze houding vaak in de weg staat, is niet onmacht, maar keuze: egoïsme, gevoed door hebzucht en machtsbelustheid. Redelijkheid vraagt geen toegeving, maar moed.